Deli mi dahi mi?

Edebiyat Sohbetleri:

ÜBÜ (Alfred Jarry)

Tanzer Güller anlatıyor

Konusu iktidar, hırs, para, düzenbazlık, sahtekârlık ve bu amaç uğrunda her türlü şaklabanlığı, sahtekârlığı yapmak.

Merhaba arkadaşlar! Bugün size Fransız edebiyatının ve tiyatronun babalarından Alfred Jarry’nin “ÜBÜ (bütün yönleriyle Übü serüveni)” adlı kitabından bahsedeceğim. Kitap 2004 yılında Yaba Yayınları tarafından, Rıza Katı çevirisiyle yayınlanmış; “Kral Übü”, “Boynuzlu Übü”, “Zincirli Übü” ve eser hakkında Alfred Jarry’nin yazılarından oluşuyor. Kitabın, çevirmenin önsözü adlı bölümünde çevirmenimiz bize kitaptan şöyle bahsediyor: "Yaba editörü Aydın Doğan, bu yapıtı çevirmemi önerdiğinde, doğrusu yerinde bir seçim gibi gelmemişti bana. Çünkü okul yıllarında Fransız Edebiyatını incelerken, Fransız Edebiyatının babaları (babaları tabiri bana ait) Molière’ler, Racine’ler, Rimbaud’lar ile uğraşırken Alfred Jarry ve başyapıtı Übü kaynayıp gitmiş.” diyor; Kitap hemen hemen 350 sayfadan oluşuyor ve aynı zamanda şarkılı, müzikli bölümler de var. Yazar gerçekten kapsamlı ve detaylı bir çalışma yaparak romanı Dünya klasikleri arasına sokmuş. Dolayısıyla çeviri, dikkatli ve özenli bir çalışmayı gerektiriyor; bunu da başarmış sayılır Rıza Katı üstadımız ve devam ediyor: “Yazarın delilikle deha arasında ince bir çizgide durduğunu, normal insanların ona göre saçma dünyasına uyum sağlayamadığını, hayatını zorlaştırdığını” söylüyor ve “beyin vereminden de öldüğünü” belirtiyor.

"Delilikle deha arasında" diyor ama bence Alfred Jarry bir deha. Neden? Çünkü Erasmus'un "Deliliğe Övgü" adlı kitabında, daha önce bahsettiğimiz gibi “Doğruları ve gerçekleri sadece deliler söyler” diyor ve Alfred Jarry de doğruları ve gerçekleri bu eserle anlatıyor. Eser 100 yıl evvel yazılmasına rağmen güncelliğini koruyor. Neden koruyor? Çünkü konusu iktidar, hırs, para, düzenbazlık, sahtekârlık ve bu amaç uğrunda her türlü şaklabanlığı, sahtekârlığı yapmak. Konu son derece güncel. Dünya durdukça da maalesef gündeme gelen konular. İşte Shakespeare'in de bu konudaki başarısı ortada. Zaten Alfred Jarry de Shakespeare'in bir hayranı.

Konuyu söylemiştik. tiyatro hayatın aynası ve hatta bazılarına göre de ta kendisi. Toplumu yansıtıyor; kendinizi o aynada görebiliyorsunuz. Doğrusu sizin aksiniz tiyatroya yansıyor. Bu oyunun iyi bir yönetmen, duayen yönetmenler tarafından sahneye konması gerekiyor bana göre. Bu yönetmenlerde, aklıma geldiği kadarıyla Işıl Kasapoğlu, Genco Erkal gibi tiyatroya yıllarını vermiş usta yönetmenler tarafından sahneye konulması gerekiyor çünkü oyun tamamen bir yönetmen yorumunu gerektiriyor; yönetmen çok önemli. Şöyle bir örnek vereyim: Onlarca defa seyrettiğim Shakespeare’in “Romeo ve Juliet” oyununu geçtiğimiz yıllarda Sırp yönetmenlerinden Devlet Tiyatrosu'nda Üsküdar'da izlemiştim. Adam sahneye bir havuz kurmuş, sahnede Romeo ve Juliet’i, ezbere bildiğimiz Romeo ve Juliet'i müthiş bir farkla yorumlamıştı. O oyunu 2-3 defa seyrettim. Yönetmenin görüş açısı, bakış açısı çok farklı. Übü'yü de ben bugüne kadar izleme fırsatı bulamadım; bir tiyatro sevdalısı olarak bu da benim için bir kayıp. Ama bugünlerde İstanbul'da “Dasdas Tiyatro" oyunu sahneye koyuyor; hatta 15 Haziran'da bir matinesini olduğunu da hatırlıyorum. Size iyi okumalar, iyi seyirler diliyorum. Tiyatroyla kalın! (06 Haziran 2022)